Le nouveau Jeu des Modes Françoises czyli zagrajmy w gąskę

Zimowe wieczory sprzyjają różnym grom i zabawom. W dawnych czasach kiedy śnieg był śniegiem a nie jego resztkami leżącymi tylko kilka minut gra w gąskę była czasem umilającym zarówno dzieciom jak i dorosłym.

Od jakiegoś już czasu moje zainteresowania skupiają się wokół historii gier planszowych znanym jako gra w gąskę a jeszcze lepiej jako  angielskie: game of goose, francuskie: le Jeu de l’Oie, włoskie il Gioco dell’Oca i niemieckie: Gänsespiel, Affenspiel. 

Winter evenings favors different gaming and amusements. In the old days when the snow was snow and not his leftovers lying only a few minutes playing goose was enjoyable time for both children and adults.

For some time now my interests are focused on the history of board games known as English: game of goose, French: le Jeu de l'Oie, il Gioco dell'Oca Italian and German: Gänsespiel, Affenspiel. 
 

Gra w gąskę i jej różne odmiany zdobyły sobie największą popularność w XVIII i XIX wieku. Badacze twierdzą, że gąska wywodzi się z Florencji i z stamtąd rozprzestrzeniła się na całą Europę. Ferdynand Medyceusz podarował taką grę hiszpańskiemu królowi – Filipowi II. W 1597 roku gra miała się pojawić już w Anglii. 
The game of goose and its different varieties have gained the greatest popularity in the eighteenth and nineteenth centuries. Researchers say that the game comes from Florence, and from there spread throughout Europe. Ferdinand de Medici gave the game to the Spanish king - Philip II. In 1597 the game was already appear in England.

Gra włoska ucieszna Gąską zwana, drzeworyt, 1721, zbiory Biblioteki kórnickiej

Aby zagrać w gąskę potrzebna jest plansza z polami oraz zapis reguły gry, kostki do gry (dice), żetony (tokens) a czasami także i karty. Najwcześniejsze plansze były drukowane rzadko znajduje się je specjalnie malowane mogły być też rytowane lub w formie drzeworytów przeznaczone do druku. Kupowano je u księgarzy. 

To play the goose you need a board with fields and recording rules of the game, dice, tokens and sometimes also the card. The earliest charts were printed rarely see them specially painted can also be engraved or in the form of woodcuts to print. They bought it at booksellers.

P. L. Surugue, & J.S. Chardin, Le Jeu de l’Oye, 1745. BN, Paris

Gra w gąskę była także grą edukacyjną i taką dziś jest najbardziej znaną. Gry edukacyjne rozwinęły się we Francji w XVII wieku. Dzięki niej dzieci uczono historii danego kraju, religii  czy też znanych postaci literackich, bajek i pocztu władców danego kraju. Dla dorosłych częstymi tematami były zagadnienia historyczne, polityczne, związane z wojskowością czy marynistyką. Dla młodzieży grami bazującymi na zasadach gąski były gry związane z miłością. 

The goose game were also educational game and such a day is the best known. Educational games developed in France in the seventeenth century. Children were taught the history of the country, religion, or well-known literary characters, stories and fellowship rulers of the country. Adult frequent topics were issues of historical, political, military or Navy. For teens games-based on the principles of games were related to love.

D. Chodowiecki, Le Jeu, 1779

Jedne z interesujących mnie gier  powstawały w drugiej połowie XVIII wieku i dotyczyły przede wszystkim mody, fryzur, sztuk pięknych jak teatru i tematów związanych z miłością. Jedną z takich plansz gry w gąskę postanowiłam odtworzyć. Wybrałam zatem grę Le nouveau Jeu des Modes Françoises datowaną na okres ok. 1780 roku. Gra jest na tyle interesująca, że warto było poświęcić jej trochę czasu. Wybrałam ją też dlatego, że zamieszczono dobrej jakości zdjęcia także mogłam czarno – białą wersję wydrukować i pomalować pola akwarelami według drugiej wersji tej samej gry tylko tym razem w kolorze. Należy tutaj wspomnieć, że historia gier planszowych ma już spory dorobek naukowy, własne konferencje i publikacje. Warto tutaj wspomnieć o stronie internetowej z której korzystałam. Strona ta jest kopalnią wiedzy i samych gier i umożliwia ich bliższe poznanie. Tworzą ją pasjonaci, kolekcjonerzy i badacze w jednej osobie. 

One of the most interesting games I arose in the second half of the eighteenth century, and related mainly to fashion, hairstyles, fine arts like theater and topics related to love. One of these boards play in goose game decided to play. Thus, the game I chose Le nouveau Jeu des Modes Françoises dating back to the period of  1780. The game is interesting enough that it was worth taking the time. I chose it also because I find a good quality pictures as I could in black - white version of print and paint watercolors field by the second version of the same game, only this time in color. It should be mentioned here that the history of board games has already considerable academic achievements, their own conferences and publications. It is worth mentioning the  best website: Giochi dell’Oca e di Percorso from which I used. This website is a mine of knowledge and the games themselves and allows them to deeper understanding. It consists of enthusiasts, collectors and scholars in one person.

 Le Nouveau Jeu des Modes Françoises znajduje się w w kolekcji  barona Ferdynanda de Rotschilda w Waddeson (wersja kolorowa) w Anglii,  Bibliotheque Nationale we Francji posiada wersje kolorowaną ale w lepszej jakości. Sama gra ma formę i zasady gry w gąskę. W środku znajduje się spirala, którą tworzą pola, których jest 63.
Le Nouveau Jeu des Modes Françoises in the collection of Baron Ferdinand de Rothschild in Waddeson (color version) in England, Bibliotheque Nationale in France has color versions but with better quality. The game itself is in the form and rules of the game in the goose. In the middle is a spiral that form field is Le Nouveau Jeu des Modes Françoises in the collection of Baron Ferdinand de Rothschild in Waddeson (color version) in England, Bibliotheque Nationale in France has color versions but with better quality. The game itself is in the form and rules of the game in the goose. In the middle is a spiral that make up the space, which is 63.

 LeNouveau Jeu des Modes Françoises (original game), 1780, 
Giochi dell’Oca e di Percorso (www.giochidelloca.it)

W polach znajdują się kobiece postacie w modnych fryzurach i strojach. Większość z nich jest znana z ówczesnych żurnali mody i grawiur znanych francuskich artystów. Ciekawostką jest fakt, że ta francuska gra została wydrukowana w Londynie w drukarni Richarda Sayera i Johna Smitha w Cheapside ( jeśli dobrze pamiętam to dzielnica Londynu była wyśmiewana przez siostrę pana Bingleya w powieści Jane Austen Duma i uprzedzenie).
The spaces are female characters in trendy hairstyles and costumes. Most of them are known from contemporary fashion magazines and fashion engravings of famous French artists. An interesting fact is that the French game was printed in London in the printing of Richard Sayer and John Smith in Cheapside (if I remember this part of London was ridiculed by Mr. Bingley's sister in Jane Austen's novel Pride and Prejudice).

W środku gry umieszczone zostały zasady gry w języku francuskim. Na początku autor gry wyjaśnia, że gra została stworzona dla edukacji młodych ludzi w kwestii elegancji jak i zapoznania się z nową modą, która w ostatnich trzech latach tak szybko się rozwinęła ( dodając, że ma tylko 63 pola a nie dwa tysiące czyli tyle ile w tym czasie fryzur powstało).
In the middle of the game rules of the game have been placed in French. At the beginning the author of the game explains that the game was developed for the education of young people in terms of elegance and familiarize yourself with the new fashion, which in the last three years so rapidly developed (adding that he had only 63 field rather than two thousand or as much as in during this time of hairstyles created).

La Cuisiniere and the same person in  Galerie des modes et costumes français 1778-1787, Bunka Gakuen Library

W grę gra się za pomocą żetonów i dwóch kostek do gry. Tak zwane numery ryzykowne (hazardowe) czyli te które każą graczowi albo cofnąć się na jakieś pole lub przeczekać kolejkę lub też "płacić" żetonami. I tak dla przykładu pole numer 5 nazwane La Cuisiniere - gracz musi dać dwa żetony i przechodzi na pole numer 14 do guwernantki, jeśli znajdzie się na polu 22 to gracz "tęskni" za kochanką w ogrodzie i czeka dwie kolejki. Gracz który trafi na pole 33 musi omawiać z Damą aspekty mody i czeka tak długo aż kolejny gracz trafi na to pole zwalniając poprzednika od salonowej rozmowy.

The game is played using tokens and two dice. The so-called risky numbers (gambling), that is, those which make the player or go back to a field or wait queue or "pay" tokens. And so, for example, the space number 5 called La Cuisinier - the player must give two tokens and passes on space number 14 to the governess, if it is on the 22 the player "longing" for the lover in the garden and waiting two rounds. The player who hits the space 33 must discuss with Lady aspects of fashion and waits as long as the next player goes on the field by releasing the predecessor of drawing-room conversation.
 

Spotkanie z patrycjuszką (La Bourgeoise parée) na polu 41 powoduje powrót do pola 30 czyli do modystki (La Marchande de Modes) w celu instrukcji jak należy się ubrać aby pokazać się w towarzystwie. Trafiając na pole numer 50 ( La Pimpante) trzeba rozmawiać z Damą Gadulińską o niczym aż do momentu wyzwoliciela ( La Libérateur) i nie ponosi się  za to żadnych opłat. Gracz znajdujący się na polu 59 trafia w samo sedno tej gry - La belle Jambe d'une Nymphe to dama, która zakłada pończochy - gracz płaci 4 żetony i rozpoczyna grę od początku ! Pole kończące grę z numerem 63 jest La Dame de Qualite en grande robe coeffee avec un Bonnet  ou Pouf  elegant dit a la Victoire - kto pierwszy zdobędzie pole z tym numerem wygrywa grę. Warto też przyjrzeć się 4 narożnikom gdzie przedstawiono eleganckie towarzystwo w parku i na ulicy a także scenkę w sklepie i w akademii fryzjerstwa. 

Meeting with bourgeois lady (La Bourgeoise paree) in a space 41 to return to the space 30 or a milliner (La Marchande de Modes) for instructions on how to dress to show up in the company. Hitting the space number 50 (La Pimpante) need to talk with Lady  about anything until the next player come his place (La Libérateur) and not be held up for no charge. A player in the space of 59 goes to the heart of the game - La belle Jambe d'une Nymphe this lady who assumes stockings - the player pays 4 chips and starts the game from the beginning! The space ending the game with the number 63 is La Dame de Qualite en grande robe coeffee Bonnet avec un ou Pouf elegant dit la Victoire - who will score the first field with that number wins the game. It should also look at the four corners of which shows elegant company in the park and on the street as well as a scene in a shop, hairdressing academy.

La Belle Jambe and the same in Galerie des modes et costumes francaises, 1778 - 1787, Bunka Gakuen Library

 Le Nouveau Jeu des Modes Françoises, 1780, corners, my copy

Gier powiązanych z ubiorami zachowało się kilka w tym Le Nouveau jeu du Costume et des Coeffures des Dames, wydana w 1778 i związana jest ze zwycięstwem floty francuskiej nad angielską skutkiem czego było powstanie chyba najbardziej znanej fryzury Rose Bertine - La Belle Poule. We wstępie do reguły tej gry autor pisze, że Piękno zawsze powinno zwyciężać i zwycięża pod postacią królowej Marii Antoniny triumfującej na statku Belle Poule na polu numer 63.

Games related with costumes survived several including Le Nouveau jeu du Costume et des Coeffures des Dames, released in 1778 and is associated with the victory of the French fleet on the English result of which was the creation of perhaps the most famous hairstyles Rose Bertin - La Belle Poule. In the introduction to the rules of the game author writes that beauty should always win and wins as of Queen Marie Antoinette triumphant on board the Belle Poule at the number 63.

Le Nouveau jeu du Costume et des Coeffures des Dames, 1778, Giochi dell O'ca et il Percorso

Z 1800 roku datowana jest gra powiązana tematycznie z ubiorami Nouveau jeu des costumes des dames françaises, par un adorateur du beau sexe. Gra składa się z 63 pól podobnie jak w poprzedniej grze są pola ryzykowne gdzie trzeba zastosować się reguł gry podanych w środku okręgu.
 

The game Le nouveau jeu des costumes Françaises des dames, par un adorateur du beau sexe from 1800 consists of 63 fields, like in the previous game are risky field where you have to follow the rules of the game given in the middle of the circle.

Nouveau jeu des costumes des dames françaises, par un adorateur du beau sexe, 1800, Giochi dell O'ca et il Percorso

  Z pewnością gąską wesołą były gry miłosne, ich zasady mniej więcej były podobne do gry w gąskę ale można było tam grać specjalnymi kartami lub żetonami. Les Etrennes de la Jeunesse: Le Petit Jeu d'amour, pochodząca z 1805 roku. Plansza przedstawia dwa koła jeden przeznaczony dla mężczyzn a drugie dla kobiet. Gra się zatem w tę grę parami mieszanymi, każda para ściga się z przeciwnikiem, natomiast trafiając na zagrożone pola uczestnik gry musi wykonywać pewne zadania takie jak np partnerka gry może przywiązywać partnera do krzesła pończochami. Dziś może się wydawać to raczej frywolne i pruderyjne ale w końcu XVIII i na początku XIX wieku gry miały za zadanie uczyć aktywnego uczestniczenia w towarzystwie obojga płci. Gra ta była chyba znana już wcześniej gdyż jej reguły znalazły się w Encyclopédie méthodique. Dictionnaire des jeux autorstwa J. Lacombe wydawanej w latach 1798 - 99.

Certainly goose game were game of love, the rules were more or less similar to the game of goose but could have been there to play special cards or chips. Les Etrennes de la Jeunesse Le Petit Jeu d'amour, dating from 1805. It depicts two wheels one designed for men and one for women. The game, therefore, in this game of mixed pairs, each pair racing against an opponent, while hitting endangered space game participant must perform certain tasks such as playing partner can attach your partner to a chair stockings! Today it may seem rather frivolous and prudish but in the late eighteenth and early nineteenth century, the games are designed to teach actively participate in the company of both sexes. This game was probably known already because its rules were included in the Encyclopédie Méthodique. Dictionnaire des jeux by J. Lacombe published in the years 1798-1799.

Les Etrennes de la Jeunesse: Le Petit Jeu d'amour, 1805, Giochi dell O'ca et il Percorso

Z kolei dla graczy lubujących się w sztuce wojskowej czy marynistycznej także mogą coś dla siebie znaleźć. Kilka z nich powstawało z myślą o studentach uczelni wojskowych. Jak dla mnie wygląda na dość skomplikowaną.

But for players who like to play a military or nautical may also find something for themselves. Some of them arose designed for students of military academies. To me it looks pretty complicated.

  

Le Nouveau Jeu de Marine, 1768, dedykowana admirałowi Francji księciu de Penthièvre, Giochi dell O'ca et il Percorso

 Dla graczy, którzy często czekają w kolejkach np do prawników, nie mając co robić mogą grać grę L’Escole des Plaideurs (1685), z której mogą dowiedzieć się o wynikach swojej sprawy - tak autor tłumaczy przyczynę powstania tej gry choć badacze uważają ją za grę satyryczną która odnosi się do sztuki Racine'a Les Plaideurs (Pieniacze). 

Wiele z tych gier odnosi się np do życia Napoleona, ważnych bitew analogicznie w Anglii doceniany był Wellington. Gry planszowe stanowiły nie tylko aspekt hazardu ale także nauki i zwykłej zabawy towarzyskiej podczas bali czy wieczorków. Wiele z tych gier dziś nadaje się do poznawania dziedzin życia które zapewne mogą być przydatne w życiu rekonstruktora i nie tylko. Ja w każdym razie będę z tego przywileju korzystać i zapewne pokuszę się o wykonanie kolejnych kopii gier. 

For players who often wait in queues for example, to lawyers, not having what to do can play a game of L'Escole des Plaideurs (1685), from which they can learn about the outcome of his case - as the author explains the cause of the game while researchers consider it satirical play that relates to the art of Racine's Les Plaideurs (Litigant).

Many of these games refers to the life of Napoleon for example, important battles analogy was appreciated in England Wellington. Board games were not only the gambling aspect but also science and ordinary party game when balls or evening parties. Many of these games now suitable to explore areas of life that probably can be useful in life reconstructer and more. Anyway, I am with this privilege use, and probably tempted to execute subsequent copies of the games.